بررسی نقش و تاثیر تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

چکیده:
یکی از مهمترین عوامل پویایی و زنده بودن هر مدرسه توجه به اصول تشویق خواهد بود چرا که اگر مدیریت مدرسه با اصول تشویق آشنایی داشته باشد و فردی آگاه و متخصص باشد زیر مجموعه آن مدیریت نیز که شامل دانش آموزان ، همکاران، اولیاء و دیگر عوامل هستند به تبعیت از آن و در کنار آن افرادی دانا و توانا مبتکر و خلاق خواهند بود که برای رسیدن به اهداف مدرسه با در نظر گرفتن تمام شرایط مدیریت با جان ودل کوشش و فعالیت خواهند کرد. راز موفقیت در این است که بدانیم چگونه می توان تشویق کرد و راههای تشویق موثر را دانست.
هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش تشویق  بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می باشد. بهره گیری از تشویق در فرآیند تدریس می تواند اثرات مطلبوبی را در شاگردان بر جای بگذارد . به عکس تشویق بی اندازه و بی جا می تواند منجر به معضل عادت به تشویق در فراگیران شود که خودت اثرات نامطلوبی بر جای می گذارد. از همین رو معلمان عزیز در فرآیند تشویق، اصول و شرایطی را در نظر می گیرند. هم چنین تشویق می تواند به اقسام مختلف از جمله مادی و معنوی بودن، بیرونی و درونی بودن، مستقیم و غیر مستقیم بودن باشد. در پایان اینگونه نتیجه می گیریم که تشویق وسیله مناسب برای پیشرفت امر تعلیم و تربیت است و توسط کسانی انجام شود که مورد احترام دانش آموزان هستند. و اجرای آن در کلاس برای افزایش یادگیری مناسب می باشد . هم چنین مسئله تشویق امری است که در خانواده ، مدرسه، و تشکیلات نظامی کارایی مطلوب دارد.

واژگان کلیدی: اصول تشویق، پیشرفت تحصیلی، یادگیری، فراگیران

مقدمه:
شاید برای عده ای تصور اینکه بتوان در مدرسه ای از تشویق استفاده کرد کمی دشوار است اما واقعیت این است که می توان در سنگر مدارس شاهد حضور با شکوه معلمان و شاگردانی بود که با سرمایه از محبت و چهره های متبسم و مصصم در تلاش هستند که در کارهای خود موفق باشند. پس باید رنگ مدرسه ای یادآور زیبایی و نیکویی ها باشد. چرا که هم انسان ها به ویژه نوجوانان محبت پذیر می باشند و لذا نیاز به محبت از اساسی ترین نیازهای هر انسان می باشد. تشویق، نیروها و استعدادهای دانش آموزان را به کار می اندازد و استقامت آنها را در کارها زیاد می کند و موجبات سرعت در کارهای بدنی را فراهم می کند و در کارهای فکری موجب سعی و کوشش بیشتری می گردد.
تشویق و تقویت رفتار مثبت در کودک و دانش آموزان سبب شکل گیری عادات مطلوب در آنان می شود. به عبارت دیگر از آنجا که از طریق رفتارهای تشویق آمیز کلامی و غیر کلامی، مادی و معنوی، فردی وگروهی، مستقیم و غیر مستقیم مربی بیش از هر چیز به یک نیاز همه ی  نوجوانان، یعنی نیاز به محبت متعلق و توجه پاسخ داده می شود ما شاهد بیشترین مؤثرترین و پایدارترین اثر در رفتار آنان هستیم.
در حالی که وقتی دانش آموزی را تنبیه می کنیم نه تنها به هیچ یک از نیازهای خطری و اساسی او پاسخ نمی دهیم بلکه تعادل حیاتی اش را برهم زده، او را با تجربه ناخوش آیندی که همواره از آن گریز دارد مواجه می کنیم، ولو اینکه بطور موقت رفتار مطلوب آن را کنترل کرده باشیم. رسول خدا پایه رفتار با کودکان و نوجوانان را بر محبت استوار کرده و سفارش می کند که آنان را گرامی بداریم و با جایزه ای که امکان وفایش هست آنان را تشویق نمائیم.
استفاده از روش تشویق و محبت یکی از روشهای تربیتی بسیار مؤثر و نشانه نقش مطمئنه داشتن فرد است.
خدای تعالی رمز پیروزی پیامبر اکرم (ص) را در همین شرح صدور محبت ورزی پیامبر به امت خود می داند:(( به موجب لطف و رحمت الهی برایشان آموزشی نجواه و با آنان مشورت کن و به آنان شخصیت بده)). مقداری توجه و تحسین برای هر کسی مفید است چون انسان نیاز به تایید و احترام دیگران دارد و می خواهد در هر کاری که فعالیت می کند دیگران کوشش او را قدر بدانند و برایش ارزش قائل شوند. منتها برای سرآمد شدن یا برجسته شدن و دریافت تحسین باید کوشش بیش از حد متعارف داشته و البته به موازات کوشش آمادگی و استعداد آن فعالیت ویژه هم باید در انسان باشد.
درس معلم اربود زمزمه محبتی         جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را
فرآیند تشویق سیستم انگیزشی فرد را تحریک می‌کند و احساس خوشایندی در او بوجود می‌آید.
بر مبنای نظریات یادگیری مربوط به شرطی سازی، اگر این احساس خوشایند با رفتار انجام گرفته پیوند بخورد، در موقعیتهای بعدی فرد را وادار به انجام رفتار مورد نظر خواهد کرد. لذت جویی و کسب لذت از ویژگیهای اساسی انسان است و فرد تمایل به کسب لذت دارد. حتی مراکزی از مغز شناخته شده‌اند که با این تمایل فرد مرتبط هستند. این مراکز به مراکز لذت معروف هستند که در موقعیتهای خوشایند و لذت بخش فعال می‌شوند.
در کل تشویق فرآیند پاداش دهی است به رفتار فرد، یعنی برانگیختن شوق و علاقه مجدد او به انجام همان رفتار. این پاداش طیف وسیعی می‌تواند داشته باشد بطوری که از یک نگاه تحسین آمیز تا یک تشویق مالی بزرگ یا اهداء رتبه یا مقامی را شامل شود. در هر حال این فرآیند در زندگی انسان گستردگی دارد و عموم افراد آن را بکار می‌برند، شاید بدون آن که با جنبه‌های مختلف آن یا کارکرد آن یا شیوه‌های صحیح اجرای آن آشنایی داشته باشند(آقایی مقدم به نقل از بهشتی، 1386).

بیان مسئله:
با توجه به مسائلی که گذشت می خواهیم بدانیم که چه نوع تشویق اثر مثبت داد و چه نوع آن اثر منفی وآیا تشویق تنها راه موفقیت یک دانش آموزاست ؟ تشویق باید چگونه باشد آیا به نوع و اندازه کاری که انجام داده می شود بستگی دارد ؟ آیا واقعا تشویق بیش از روشهای دیگر مانند تنبیه بر پیشرفت تحصیلی دانش اموزان تاثیر دارد؟ تشویق در منزل و از طرف والدین موثرتر است یا از طرف اولیاء مدرسه ؟ آیا از طریق تشویق می توان از نیروی یک فرد حداکثر فایده را برد و تمام خواسته خود را به دست آنها (دانش آموازان) برآورده ساخت ؟ و آیا تشویق فردی موثرتر است یا تشویق گروهی ؟
اسکینر روانشناس رفتارگرا چنین عقدیده دارد که تنبیه شدید کودکان و نوجوانان در قبال انجام رفتار نامطلوب ممکن است موقتا به حذف آن رفتار در کودک بینجامد ولی در بیشتر مواقع به بروز رفتارهای جبرانی، انتقام جویانه و ضد اجتماعی منجر می گردد و یا مشکلات هیجانی دیگری را به بار می آورد. تنبیه هایی که معلمان بر کودکان روا می دارند از یک طرف مشکلات عاطفی و اختلافات رفتاری را موجب می گردد و از طرف دیگر در رابطه معلم شاگرد آشفتگی ایجاد کرده و امکان بازسازی و ترمیم آن را مشکل و در مواقعی دور از دسترس می سازد. در چنین شرایطی کودک تصور منفی را که از معلم تنبیه گر دارد ممکن است به معلمان دیگر محیط آموزش وحتی فضای فیزیکی مدرسه تعمیم  دهد. معلمان پرخاشگر وهیجانی که از عهده کنترل رفتار خودشان بر نمی آیند با تنبیه های شدید ومکرر آثار سوء در سازگاری شاگردان خود خواهند گذاشت ومقاومت آنها را در یادگیری دروس برخواهند انگیخت (شرفی، 1376).
از آنجائی که خانواده ها و مدارس ابتدایی ترین و مهمترین کانون پرورش و تربیت کودکان ونوجوانان هستند وگردانندگان آنها والدین و آموزگاران هستند و اصلی ترین نقش را در این زمینه به عهده دارند باید با اصول و قوانین تربیت آشنایی کامل داشته باشند و آن را به نحو احسن به کار گیرند. چرا که اگر این اصول و قوانین بکار برده نشوند نباید درانتظار موفقیت آموزش و پرورش باشیم. بنابراین فساد و تزلزل جبران ناپذیر آینده مان دور از انتظار نخواهد بود. دراین مصداق شاعر معروف سعدی شیرازی گفت :
تا ثریا می رود دیوار کج    خشت اول گر نهد معمار کج
خداوند عزیز نیکوکاران را مورد تشویق قرار داده و نیکی های آنان را ده برابر پاداش می دهد.